Brief aan het Ministerie van Klimaat en Groene Groei

Ministerie van Klimaat en Groene Groei

t.a.v. Minister van Klimaat en Groene Groei, S.Th.M. Hermans

Utrecht, 29 juli 2024

Onderwerp: Maatwerkafspraken Tata Steel

Geachte mevrouw Hermans,

In de eerste plaats willen wij u feliciteren met uw benoeming en de gelijktijdige oprichting van uw ministerie. Opvallend is de toevoeging ‘Groene Groei’ in de benaming, en wij zien deze als consistent met de waarden en overtuigingen die de coalitiepartijen uitdragen.

Uw nieuwe rol zal u ongetwijfeld in contact brengen met de actiecampagne ‘Kappen met Kolen’ (KmK), en het is derhalve gepast om ons kort voor te stellen. Wij zijn een groep bezorgde burgers, gelieerd aan Extinction Rebellion Nederland, die op alle niveaus aandringt op een stop op het winnen, transporteren en verstoken van kolen en het financieren of anderszins faciliteren hiervan.

Als wij ons bezorgd noemen, dan dekt dat nauwelijks het hele spectrum aan emoties dat ons drijft. Er is woede, schok, wanhoop, schaamte, verbijstering en nog veel meer.

Deze gevoelens brengen ons naar de kolenoverslagterminals in de havens, en naar bruggen, sluizen, spoorwegen en fabriekspoorten waar kolentransporten passeren. Wij verstoren de meest fossiele bank van Nederland (ING) vanwege het volharden in hun medeplichtigheid aan de activiteiten van Glencore, één van de meest gewetenloze bedrijven op deze planeet. Met XR blokkeren we de N205 voor het Provinciehuis in Haarlem, we bezetten de lobby bij de Omgevingsdienst Noordzeekanaalgebied, rammelen we aan de poort bij de Havenbedrijven van Rotterdam en Amsterdam, en vandaag zijn we bij uw fonkelnieuwe ministerie.

Wij gaan van elk kastje naar elke muur – onvermoeibaar en met alles wat we op vreedzame wijze kunnen inzetten. Niet omdat het leuk is, maar omdat wij het ons niet kunnen veroorloven om iets zo essentieels als het borgen van een leefbare toekomst aan ons bestuur en aan individuele bedrijven over te laten. De urgentie is hoog. De tijd is op. We moeten kappen met kolen – de meest schadelijke fossiele brandstof voor het klimaat, het milieu en de gezondheid – en dus moeten we ook kappen met kooks.

De aanleiding om ons tot u te wenden is het door het parlement verleende mandaat om te gaan onderhandelen met Tata Steel Nederland (TSN) over een mogelijke verduurzaming van de staalfabriek. Het aanwenden van algemene middelen voor de verwezenlijking van deze maatwerkafspraken is daarbij bespreekbaar geworden. Dit accepteren wij als een realiteit – maar zouden daarnaast ook graag zien dat de belangen van natuur, klimaat, milieu, volksgezondheid en omwonenden een plek aan tafel krijgen. Het gaat om publieke gelden, het borgen van het publieke belang is essentieel.

Onderhandelingen zullen vertrouwelijk zijn, wat voor ons betekent dat deze feitelijk buiten democratische controle staan. Een onderhandelingsresultaat zal – zodra het voor budgettaire goedkeuring voorgelegd aan de volksvertegenwoordiging – meteen de druk meebrengen dat afwijzen de continuïteit van TSN en de daarmee gepaard gaande werkgelegenheid direct in gevaar brengt: “Dit is het, zeg maar ja,… of nee als je durft.” Dat is geen wenselijke gang van zaken. Het zorgvuldig afwegen van alle aspecten wordt zo geblokkeerd.

Er zijn al te veel opiniestukken en rapporten over de zogenaamde vergroening van TSN geschreven om allemaal in deze brief aan te halen. Net als u lezen wij deze allemaal, en wij vatten ze als volgt samen:

Kooksfabriek 2 kan niet open blijven en moet direct gesloten worden.
De gezondheid van omwonenden moet voorop staan.
Er is geen enkele kans dat er in Nederland zo’n gigantische overvloed aan groene elektriciteit kan worden opgewekt dat de voorliggende plannen (scenario 3 uit het rapport van Blom & Wijers) werkelijkheid kunnen worden.
De huidige spanning is veroorzaakt door de lakse houding van onze bestuurders en het traineren door TSN. Dit falen van toezicht en handhaving, het ontbreken van een pro-actieve industriepolitiek en het achteroverleunen van TSN betekent niet dat een ondermaatse oplossing voor ons ineens acceptabel wordt.
De overheid schept nu zelf een lock-in situatie. Het verduurzamingsproject is zo onzeker dat tijd, kosten en kwaliteit zullen schuiven. Hoe hoger de verzonken kosten, hoe moeilijker het zal worden om nog te stoppen. Echter, zodra de overheid de vertragingen, de extra betalingen en tegenvallende resultaten niet meer accepteert, verliest de belastingbetaler alles.
Vakmensen van TSN zijn zeer gewild en onmisbaar voor de energietransitie. Het is absurd om ze vast te houden in een letterlijk en figuurlijk fossiel bedrijf terwijl de samenleving elders om ze staat te springen.
Het willen maken van de maatwerkafspraken gaat voorbij aan de meer fundamentele discussie over hoe Nederland de onvermijdelijke krimp van de economie gaat vormgeven. Die móeten wij doorvoeren, en dat gaat pijn doen. Wat schakelen we af, en waar willen we nog – selectief – groeien? Is er in dat perspectief wel plek voor een verouderde staalfabriek in een dichtbevolkt gebied?

Verder willen we u nog wijzen op de motie die door PS Noord-Holland in mei 2024 is aangenomen en die stelt dat in de maatwerkafspraken moet worden aangedrongen op sluiting van kooksgasfabriek 2, uiterlijk per 1 januari 2026.

De Statenleden van VVD, BBB en PVV stemden tegen deze motie. Dat is consistent met de principes en prioriteiten die voor deze partijen, die nu deel uitmaken van de coalitie, tellen. Ook dit accepteren wij als een realiteit. Daarmee wordt het echter noodzaak om naast de belangenbehartigers van het grote geld, de grote vervuilers en de buitenlandse aandeelhouders ook iemand met oog voor de belangen van natuur, klimaat, milieu, volksgezondheid en omwonenden aan tafel te krijgen.

Uiteindelijk zal het handhaven van een staalfabriek op deze plek in de 21ste eeuw niet haalbaar blijken. Dat iets historisch zo is gegroeid, maakt het nog niet goed. Honderd jaar geleden was het een rationele stap, was het strategisch verstandig om zelf staal te maken en lag de locatie bij IJmuiden voor de hand. Maar vandaag dringt de vergelijking met de bio-industrie zich op. Nederland importeert de ingangsmaterialen, maakt en exporteert een halffabrikaat, en blijft achter met de stront, in dit geval de slakken, de PAK’s, de stank, de fijnstof, de CO2, het lawaai en de kanker.

We zijn op weg naar een slimmere, meer duurzame en circulaire, groenere, en vooral kleinere economie. Dat wil zeggen – als we willen overleven. Vergroening en verduurzaming zijn onlosmakelijk met krimp verbonden. Is in die nieuwe economie 7 miljoen ton nieuw staal per jaar nodig? Het antwoord is duidelijk: dat past niet.

Het kabinet stevent af op een lock-in-scenario, voor een staalfabriek die niet in die nieuwe economie past en waarbij TSN voor onbepaalde tijd aan het subsidie-infuus zal blijven hangen – of na het innen van alle afgezonken gelden alsnog omvalt.

Wij staan open voor elk redelijk voorstel om te borgen dat de belangen van natuur, klimaat, milieu, volksgezondheid en de omwonenden in de onderhandelingen meegenomen zullen worden. Dat betekent een stoel aan de tafel voor een onafhankelijke expert die ook de goedkeuring van de omwonendenorganisaties (Gezondheid op 1, Frisse Wind en Dorpsraad Wijk aan Zee) heeft: “Besluit niet over ons zonder ons.”

Het zou mooi zijn als dit kabinet de ‘voldongen feiten’-politiek die onder eerdere regeringen zo diepgeworteld is geraakt, zou kunnen afschudden en eens echt naar burgers gaat luisteren. Het dossier-Tata Steel zou een mooi begin zijn.

Met vriendelijke groet,

Maarten Frijlink Peter Jamin